Problemy z doręczeniem korespondencji sądowej pozwanemu

Wyobraźmy sobie następującą sytuację. Zawieramy umowę sprzedaży towarów z kontrahentem, wystawiamy fakturę, mija termin płatności, a kontrahent nie płaci. Co robimy w takiej sytuacji? Zwykle kierujemy do Sądu sprawę o zapłatę, w której pozywamy kontrahenta, który nie uiścił na naszą rzecz należności wynikającej z faktury. Sąd w takiej sytuacji może wydać nakaz zapłaty bądź skierować sprawę do postępowania zwykłego. W obydwu ww. przypadkach zajdzie konieczność doręczenia pozwanemu pism procesowych, wywołujących potrzebę podjęcia obrony jego praw, tj. odpisu pozwu i ewentualnie nakazu zapłaty. Co jednak gdy pozwany tej korespondencji nie odbierze, tzn. mimo powtórnego awizowania przesyłki sądowej nie zostanie ona odebrana? W tym przypadku znajdzie zastosowanie przepis art. 139¹ § 1 k.p.c. Zgodnie z treścią ww. przepisu, „Jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia zgodnie z art. 139 § 1 zdanie drugie, nie odebrał pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma w sposób przewidziany w artykułach poprzedzających i nie ma zastosowania art. 139 § 2–31 lub inny przepis szczególny przewidujący skutek doręczenia, przewodniczący zawiadamia o tym powoda, przesyłając mu przy tym odpis pisma dla pozwanego i zobowiązując do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika”. Ww. przepis nie znajduje zastosowania do osób, które odmówiły odbioru korespondencji oraz przedsiębiorców wpisanych do rejestru sądowego. W przypadku osób, o których mowa w zdaniu poprzedzającym nadal zastosowanie znajdzie fikcja doręczenia. W przypadku odmowy
przyjęcia pisma, doręczenie będzie uznawane za dokonane, zaś w przypadku przedsiębiorców wpisanych do rejestru sądowego po dwukrotnym awizowaniu przesyłki zostanie ona uznana za doręczoną. W pozostałych przypadkach, nieodebranie przez stronę odpisu pozwu bądź nakazu zapłaty będzie skutkowało wdrożeniem procedury doręczenia korespondencji za pośrednictwem Komornika.

Instytucja doręczenia korespondencji za pośrednictwem Komornika została uregulowana w przepisie art. 139¹ k.p.c. Celem wprowadzenia ww. regulacji było wyeliminowanie przypadków, w których korespondencja sądowa adresowana do pozwanego, obejmująca pisma wywołujące potrzebę podjęcia obrony jego praw, była uznawana za skutecznie doręczoną po dwukrotnym awizowaniu, mimo iż często adres, na który była kierowana, nie był aktualnym adresem pozwanego, bądź pozwany z przyczyn przez niego niezawinionych nie mógł jej odebrać. Konsekwencją powyższego było niejednokrotnie pozbawienie pozwanego prawa do obrony, ponieważ o skierowanym przeciwko niemu roszczeniu często dowiadywał się dopiero z zawiadomienia Komornika o wszczęciu egzekucji.

Instytucja doręczenia korespondencji za pośrednictwem Komornika ma zatem chronić pozwanych przed sytuacją, w której nie będą mogli oni podjąć obrony w procesie z przyczyny podania przez powoda błędnego bądź nieaktualnego adresu w treści pozwu. W tym miejscu warto jednak wspomnieć o przypadkach nadużywania ww. instytucji przez pozwanych. Niejednokrotnie bowiem pozwani, zazwyczaj będący dłużnikami, intencjonalnie unikają odbioru korespondencji sądowej w miejscu zamieszkania lub prowadzenia działalności gospodarczej, doprowadzając tym samym do konieczności doręczenia korespondencji za pośrednictwem Komornika, a nawet zawieszenia postępowania.

O niedoręczeniu pisma pozwanemu strona powodowa zawiadamiana jest przez Przewodniczącego. Wraz z zawiadomieniem Przewodniczący przesyła stronie inicjującej postępowanie odpis pisma dla pozwanego, zobowiązując ją do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem Komornika. Niewykonanie zarządzenia w ww. zakresie może skutkować zawieszeniem postępowania. Doręczenie korespondencji za pośrednictwem Komornika jest ograniczone terminem. Powód ma 2 miesiące od doręczenia mu ww. zobowiązania na złożenie do akt potwierdzenia doręczenia pisma pozwanemu przez Komornika albo zwrotu pisma ze wskazaniem aktualnego adresu pozwanego lub dowodem, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie. Jako przykłady takich dowodów wśród przedstawicieli doktryny wskazuje się na potwierdzenie odbioru przez pozwanego innej korespondencji pod dotychczasowym adresem [T. Szanciło (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Komentarz. Art. 1–505³⁹. Tom I, Warszawa 2019].

Celem doręczenia korespondencji za pośrednictwem Komornika powód winien złożyć u Komornika stosowny wniosek. Doręczenia Komornik powinien dokonać w terminie 14 dni od dnia otrzymania wniosku. Jeśli odbiorcy nie zastano przy próbie doręczenia, Komornik ustala, czy adresat zamieszkuje pod wskazanym adresem. Jeżeli próba doręczenia okaże się bezskuteczna, a zgodnie z ustaleniami Komornika adresat zamieszkuje we wskazanym miejscu, w oddawczej skrzynce pocztowej adresata umieszcza się zawiadomienie o podjętej próbie doręczenia wraz z informacją o możliwości odbioru pisma w Kancelarii Komornika oraz pouczeniem, że należy je odebrać w terminie 14 dni od dnia umieszczenia zawiadomienia. W przypadku bezskutecznego upływu terminu do odbioru pisma, pismo uważa się za doręczone w jego ostatnim dniu, a Komornik zwraca pismo podmiotowi zlecającemu doręczenie, informując o dokonanych ustaleniach oraz o dacie doręczenia. Jeśli Komornik ustali, że adresat nie zamieszkuje pod wskazanym adresem, a jednocześnie nie ustali innego adresu odbiorcy, udzieli powodowi informacji o dokonanych ustaleniach przez nadesłanie kopii protokołu.

Niemożność doręczenia korespondencji adresatowi może skutkować zawieszeniem postępowania przez Sąd. Oczywiście, dla podmiotu inicjującego postępowanie nie jest to rozwiązanie satysfakcjonujące, albowiem szansa na skuteczne zakończenie sprawy odsuwa się w czasie. Co możemy zrobić, żeby tego uniknąć? Przepisy kodeksu postępowania cywilnego przewidują pewne rozwiązanie w tym zakresie. W celu kontynuacji postępowania i uniknięcia jego zawieszenia strona inicjująca postępowanie może w oparciu o przepis art. 143 k.p.c. wystąpić z wnioskiem o ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu.

Przesłanką ustanowienia kuratora w trybie przepisu art. 143 k.p.c. jest brak wiadomości o miejscu pobytu strony pozwanej, znanej co do osoby. Wnosząc o ustanowienie kuratora należy uprawdopodobnić, że miejsce pobytu strony nie jest znane. Nie można uznawać za uprawdopodobnienie samego twierdzenia strony, że nie zna aktualnego miejsca zamieszkania (pobytu) strony przeciwnej. Z uwagi na powyższe, w przypadku gdy Komornik w wyniku zapytań złożonych do różnych instytucji publicznych, w tym m.in. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych czy Urzędu Skarbowego, ustali jakikolwiek adres strony pozwanej bądź nawet kilka takich adresów, nie będzie mogła znaleźć zastosowania instytucja ustanowienia kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu.

Zgodnie z przepisem art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2018 roku o kosztach komorniczych (Dz.U. z 2018 r. poz. 770 t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 210), opłata stała od zlecenia sądu albo wniosku powoda o bezpośrednie i osobiste doręczenie pism wynosi 60,00 zł. Opłatę pobiera się za doręczenie na jeden adres oznaczonego pisma w sprawie, niezależnie od liczby adresatów tego pisma tam zamieszkałych i liczby podjętych prób doręczenia. W przypadku kiedy konieczne będzie podjęcie przez Komornika czynności zmierzających do ustalenia aktualnego adresu zamieszkania pozwanego, wnioskodawca będzie musiał uiścić dodatkową opłatę w kwocie 40,00 zł. Jeśli Komornik celem doręczenia korespondencji będzie musiał udać się poza miejscowość, która jest siedzibą kancelarii, Komornik wezwie do uiszczenia związanych z tym kosztów.

Strona inicjująca postępowanie ma możliwość otrzymania zwrotu kosztów poniesionych w związku z koniecznością doręczenia adresatowi korespondencji za pośrednictwem Komornika. W tym celu należy złożyć do Sądu wniosek o zasądzenie ww. kosztów, na podstawie prawomocnego postanowienia Komornika, w którym koszty te zostały określone.

Z uwagi na fakt, iż wniosek o ustanowienie kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu nie jest wnioskiem wszczynającym postępowanie, nie podlega on odrębnej opłacie.

Wizja braku możliwości doręczenia korespondencji sądowej pozwanemu nie powinna zniechęcać przedsiębiorców do dochodzenia należnych im roszczeń. W szczególności należy pamiętać, iż jeśli naszym kontrahentem, zalegającym z zapłatą, jest przedsiębiorca wpisany do rejestru (np. spółka z o.o.), wskazanie w pozwie aktualnego adresu przedsiębiorcy ujawnionego w rejestrze będzie wystarczające dla ustalenia adresu strony pozwanej. Nawet jeśli pozwany nie odbierze kierowanej do niego korespondencji, to po dwukrotnym jej awizowaniu będzie ona uznana za doręczoną. Wskazane uproszczenie nie znajduje zastosowania w przypadku pozwanych będących osobami fizycznymi.

W dotychczasowej praktyce Kancelarii nie zdarzyło się jeszcze, aby doręczenie korespondencji za pośrednictwem Komornika okazało się nieskuteczne. Niewątpliwie konieczność doręczenia pism procesowych za pośrednictwem Komornika wydłuża czas postępowania i zwiększa jego koszty, jednak zarazem chroni pozwanego przed pozbawieniem go możności podjęcia obrony swoich praw w postępowaniu. Powyższe ma znaczenie również dla strony inicjującej postępowanie, albowiem pozbawienie strony możności obrony swych praw stanowi przesłankę nieważności postępowania [art. 379 pkt 5) k.p.c.], a zatem może być podstawą wzruszenia orzeczenia zapadłego na korzyść powoda. Warto pamiętać również, że Komornicy, celem ustalenia adresu zamieszkania strony postępowania, mają możliwość zwrócenia się do licznych instytucji. Przypadki, w których środki zastosowane przez Komorników nie pozwolą na ustalenie adresu zamieszkania strony są raczej nieliczne.

Autorka: Weronika Listowska